RAUNFÆRNIMATI BEITT Í NÁMI FANGA

Kennsla í fangelsunum gengur vel og alltaf mikill áhugi í verklegum greinum. Á Litla-Hrauni hefur verið kennd trésmíði í tvö ár og alltaf fullskipað í greinina. Aðstæður eru prýðilegar þar sem kennslan fer fram á trésmíðaverkstæðinu undir stjórn Jóns Inga Jónssonar verkstjóra. Jón Sigursteinn Gunnarsson trésmíðakennari í FSu kemur einu sinni í viku og kennir nemendum.

 

 

Á Litla-Hrauni eru einstaklingar á öllum aldri og jafnvel með margra ára reynslu í starfsgrein en ekki formlega menntun. Undir handleiðslu Klöru Guðbrandsdóttur náms- og starfsráðgjafa FSu í fangelsum geta einstaklingar farið í raunfærnimat uppfylli þeir skilyrði. Með raunfærnimati er metin sú þekking og færni sem einstaklingur hefur öðlast á vinnumarkaði sem mögulega getur stytt nám og verið jákvæð hvatning til að ljúka námi. Skilyrði fyrir þátttöku í raunfærnimati eru 23 ára aldur og þriggja ára staðfest starfsreynsla í grein. Því getur raunfærnimat verið vænlegur kostur fyrir fanga með starfsreynslu sem langar að ljúka námi.

 

Klara Guðbrandsdóttir nefnir í þessu sambandi dæmi af nemanda sem hún er afar stolt af og  lauk nýlega raunfærnimati í trésmíði hjá Iðunni fræðslusetri. „Við undirbúning fékk nemandinn góða handleiðslu hjá Jóni verkstjóra en mikil og góð samvinna er á milli skólans og starfsfólks fangelsisins. Nemandinn fékk metnar 80 af 124 einingum faggreina húsasmíðinnar og öllum nema tveimur verkþáttum af 90 eininga verknámi. Ekki er hægt að segja annað en að þetta sé afburðarárangur og nú á nemandinn lítið eftir til að geta farið í sveinspróf í húsasmíði og getur vonandi klárað það að mestu hjá okkur í FSu.”

 

kg / jöz


Köllunin er mjög sterk

Fanga­prest­ur Þjóðkirkj­unn­ar, fór í guðfræði vegna þess að hún taldi það vera gott al­hliða nám en fann sterka köll­un og lít­ur á starf sitt sem al­gjör for­rétt­indi. Hún hef­ur kynnst starfi Sam­hjálp­ar frá nokkr­um hliðum og tók meðal ann­ars þátt í kvenn­a­starf­inu Dorkas, sem hafði mik­il áhrif á hana. Stein­gerður Stein­ars­dótt­ir ræddi við hana í Sam­hjálp­ar­blaðinu. 

Hvernig stóð á því að ung­ur guðfræðinemi fór á sam­kom­ur hjá Fíla­delfíu­kirkj­unni og hóf að vinna með kvenna­hópi inn­an Hvíta­sunnusafnaðar­ins?

„Sam­hjálp á alltaf stórt pláss í hjarta mínu,“ seg­ir hún. „Ég kem sveita­stelpa ofan af Lauga­vatni árið 1985 til að hefja nám í guðfræði í Há­skól­an­um. Ég vissi ekki hvað ég vildi og fannst námið fjöl­breytt og spenn­andi. Þá var ekki al­veg eins mikið í boði að fara í heims­reisu meðan maður hugsaði sig um, svo að mín heims­reisa varð guðfræðin. Þar kynnt­ist ég Gunn­björgu Óla­dótt­ur, en hún og fjöl­skylda henn­ar störfuðu hjá Sam­hjálp. Þegar við höfðum kynnst bet­ur bauð hún mér á sam­kom­ur og mér fannst þetta ótrú­lega spenn­andi, fram­andi og ger­ólíkt því sem ég hafði al­ist upp við. Stund­um hef ég sagt að ég hafi farið í guðfræði því það vantaði svo mikið í þenn­an þátt. Á Laug­ar­vatni var eng­in kirkja í minni æsku, mess­ur voru haldn­ar í barna­skól­an­um á stór­hátíðum og svo fermd­ist ég í Skál­holti. En allt trú­ar­líf var mjög hefðbundið og gam­aldags. Í sveit­inni var kirkju­kór og bóndi úr sveit­inni, hann Andrés á Hjálms­stöðum, var org­an­isti. Þetta hafði vissu­lega sinn sjarma og var held ég nokkuð hefðbund­in ís­lensk trú­ar­upp­lif­un. Á sam­kom­un­um var hins veg­ar mikið fjör, tromm­ur, bassi og gít­ar og fólk söng af hjart­ans lyst.

Í fram­haldi af því að ég fór á sam­kom­ur buðu Gunn­björg og Ásta Jóns­dótt­ir mamma henn­ar mér að koma á Dorkas-fund. Þeir voru haldn­ir einu sinni í mánuði og það sem ég upp­lifði þar hafði djúp áhrif á mig. Þetta var svo hlýtt, nota­legt og fal­legt sam­fé­lag. Í hópn­um voru alls kon­ar kon­ur. Kon­ur sem störfuðu hjá Sam­hjálp, kon­ur sem sóttu sam­komurn­ar, kon­ur úr Hvíta­sunnu­söfnuðinum og kon­ur sem höfðu farið í gegn­um ótalmargt og glímt við fíkn. Ásta var líka eins og mamma okk­ar allra sem tók­um þátt í þessu starfi, ráðagóð og hlý. Þarna voru kon­ur sem höfðu verið í fang­elsi, verið heim­il­is­laus­ar og lent í mikl­um hremm­ing­um. Þær gáfu svo mikið af sér. Það eru þess­ar sig­ur­sög­ur sem hvetja mig áfram í starfi. Það er svo mik­il­vægt að missa aldrei sjón­ar á því að við meg­um aldrei gef­ast upp á nokk­urri mann­eskju.

Við lás­um sam­an upp úr Biblí­unni og svo voru vitn­is­b­urðir og fyr­ir­bæn­ir. Ég segi al­veg full­um fet­um að þarna lærði ég fyrst að biðja upp­hátt með öðrum. Margt gott og gagn­legt lærði ég í guðfræðinni sem mér þykir ákaf­lega vænt um en að biðja upp­hátt fyr­ir öðrum lærði ég í Sam­hjálp. Það hef­ur reynst mér ákaf­lega vel í öllu mínu starfi. Ég fann að þetta var ekki neitt yf­ir­nátt­úru­legt eða skrýtið held­ur bara opið sam­tal við Guð, að biðja fyr­ir öðrum og fá fyr­ir­bæn­ir. Það hef­ur borið mig í gegn­um starfið alla tíð.“

 

„Helgi­haldið er auðvitað stór hluti af starf­inu og rétt eins og ann­ars staðar er messa á jól­um og pásk­um og svo að meðaltali einu sinni í mánuði.“ Ljós­mynd/​Heiða Helga­dótt­ir

Köll­un­in er mjög sterk

En svo varðst þú sókn­ar­prest­ur og hvað tók þá við?

„Ja, ég varð eig­in­lega alls kon­ar prest­ur,“ seg­ir Sigrún og bros­ir. „Ég vígðist tutt­ugu og sex ára til Laug­ar­nes­kirkju sem aðstoðarprest­ur, eins og það hét þá. Í dag heit­ir það bara prest­ur. Mjög fljótt fann ég köll­un til að starfa utan safnaðar­ins í sérþjón­ustu og fékk tæki­færi til að leysa af á Land­spít­al­an­um um tíma. Það sann­færði mig um að þetta vildi ég gera, svo ég fór út til Nor­egs og lærði sál­gæslu.

Við vor­um mun leng­ur en við ætluðum okk­ur í Nor­egi, sex ár. Þegar við kom­um heim varð ég prest­ur í Árbæj­ar­kirkju og var þar í fimmtán ár. Eft­ir það ætlaði ég að hætta að vera prest­ur og sagði starfi mínu lausu. Fór að reka versl­un og vann á út­far­ar­stofu en svo er það þessi köll­un, hún er mjög sterk og ég fann að mig langaði aft­ur til baka í prests­starfið. Mig langaði hins veg­ar ekki í hefðbundið safnaðarstarf, þannig að þegar starf fanga­prests var aug­lýst fann ég að þetta var það sem ég vildi.“

Þú byrjaðir hálfó­viss í guðfræðinni en fannst svo þessa sterku köll­un. Var ein­hver tíma­punkt­ur þar sem þú sann­færðist eða viss­ir að þetta væri það sem þú vild­ir?

„Ég var mikið á báðum átt­um,“ seg­ir hún. „Ég fann strax að mig langaði að halda áfram í nám­inu, bæði vegna þess að þetta var áhuga­vert og út af fé­lags­skapn­um, það var svo skemmti­legt fólk þarna. Það var eig­in­lega ekki fyrr en á síðasta ár­inu að ég fann sterkt að þetta væri það sem mig langaði að gera. Ég hef alltaf verið sann­færð um að lífið hef­ur upp á ótal mögu­leika að bjóða og ég vissi strax að þetta nám er það fjöl­breytt að það nýt­ist í margt. Ég sá fyr­ir mér að ég gæti farið að kenna, farið í ráðgjöf eða eitt­hvað slíkt. Tíðarand­inn var raun­ar ann­ar þá og ekki marg­ar kon­ur sem voru fyr­ir­mynd­ir í prests­starf­inu. Það er svo­lítið sú deigl­an líka og gerði starfið spenn­andi fyr­ir mér.“

Er þetta enn mikið karlastarf eða hef­ur það breyst?

„Þær ræt­ur eru mjög sterk­ar. Til að mynda áttaði ég mig ekki á því sjálf að gagn­vart mínu starfi sem fanga­prest­ur var til staðar ákveðið glerþak og marg­ir urðu mjög hissa og sum­ir jafn­vel reiðir þegar ég var ráðin. Ef eitt­hvert starf í kirkj­unni er frá­tekið fyr­ir karla er það þetta, var sagt, og það kom mér mjög á óvart þegar ég heyrði það. Hélt að það væri ekki leng­ur svo árið 2020. En það var ekki eins og ég væri fyrsta kon­an til að starfa í fang­elsi.“

Hrein og tær ein­lægni

„Sér­stak­ur fanga­prest­ur hef­ur verið starf­andi frá ár­inu 1970. Starfs­vett­vang­ur fanga­prests eru fang­els­in og þjón­usta við fanga, aðstand­end­ur þeirra og aðra er láta sig eitt­hvað varða um hag þeirra,“ seg­ir í starfs­lýs­ingu á vefn­um kirkj­an.is. Hvað finnst þér helst fel­ast í starf­inu?

„Lang­stærsti hlut­inn er sál­gæsla og sam­töl. Að fá að vera prest­ur með þetta er­indi í þessu starfi er al­gjör for­rétt­indi og líka að fá að koma þarna inn og fá að vera sam­ferða fólk­inu ein­hvern smá­spöl. Sum­ir vinna við að dæma og aðrir að greina en ég kem þarna og er bara sam­ferða stutt­an veg­spotta. Trú­in er auðvitað mitt leiðarljós en það er ekki þar með sagt að við séum alltaf að tala um trúna. Við töl­um al­veg eins um veðrið og lífið í allri sinni mynd.“

Hef­ur þú ein­hvern tíma haldið at­hafn­ir í fang­els­inu?

„Helgi­haldið er auðvitað stór hluti af starf­inu og rétt eins og ann­ars staðar er messa á jól­um og pásk­um og svo að meðaltali einu sinni í mánuði. Þær eru mjög vel sótt­ar og fólk er ekk­ert að velta fyr­ir sér trú­ar­deild­um eða öðru, það bara mæt­ir til að eiga sam­an góða stund. Er­indið er alltaf það sama en þetta er að sumu leyti ólíkt. Oft er þar meiri hreyf­ing á fólki út og inn en líka þessi djúpa ein­lægni sem ég tengi við Dorkas-hóp­inn, þessi hreina tæra ein­lægni í trúnni sem er svo fal­leg. En varðandi gift­ing­ar eða aðrar at­hafn­ir mæli ég með að fólk bíði nema um al­var­leg veik­indi eða eitt­hvað slíkt sé að ræða. Að eiga þann dag og þá stund í frels­inu skipt­ir svo miklu máli.“

Þakka Sam­hjálp lífs­björg­ina

Sérðu fyr­ir þér að halda áfram lengi í þessu starfi?

„Nei, ekki endi­lega. Það eru heil­mikl­ar fram­kvæmd­ir að fara í gang á Litla-Hrauni. Meðal ann­ars er verið að koma upp betri aðstöðu til að tala við fólk í ein­rúmi og mig lang­ar að vera með í þeim breyt­ing­um. Hvað sjálfa mig varðar held ég að ekki sé heppi­legt að vera allt of lengi í þessu starfi, en það eru ákveðnir þætt­ir sem mig lang­ar að sjá verða að raun­veru­leika áður en ég hætti.“

Sam­hjálp gef­ur öll­um föng­um á land­inu jóla­gjaf­ir. Hef­ur þú í starfi þínu orðið vör við viðbrögð við því?

„Sam­hjálp vinn­ur ein­fald­lega svo merki­legt starf. Í því sem að mér snýr er teng­ing­in við Kaffi­stof­una sterk. Starfið þar er lífs­björg fyr­ir svo marga. Við höf­um öll þess­ar grunnþarf­ir og ég heyri talað af svo mik­illi hlýju og virðingu um mót­tök­urn­ar þar. Svo eru auðvitað þau sem fá að ljúka afplán­un í meðferð í Hlaðgerðarkoti. Fólk sem fer í meðferð þar fær að upp­lifa eitt­hvað al­veg sér­stakt. Það eru ýmis tengsl við fang­els­in og sum­ir fang­ar tala um Sam­hjálp sem al­gjöra lífs­björg. Ég finn líka að fólk sem vill fá fyr­ir­bæn kem­ur oft úr þessu um­hverfi og það er svo fal­legt,“ seg­ir Sigrún að lok­um.


Fundur félags- og vinnumarkaðsráðherra

 

Þráinn Farestveit framkvæmdastjóri Verndar fór á fund félags- og vinnumarkaðsráðherra Guðmundar Inga Guðbrandssonar. Á fundinum var farið yfir ýmis málefni Verndar og ráðherra kynnt stefna félagasamtakanna, saga og framtíðarsýn. Einnig var rædd sú breyting sem gerð var árið 2013 þar sem félagasamtökum var gert að leita eftir stuðningi til ráðuneyta í stað fjárlaganefndar eins og hafði verið í langan tíma. Einnig var farið yfir rekstrarfyrirkomulag Verndar og framtíðarhorfur.  Þá voru réttindi dómþola rædd og þar á meðal réttindi þeirra til atvinnuleysisbóta og greiðslur þeirra í atvinnutryggingarsjóð. Vernd hefur nú starfað í rúmlega 60 ár þar sem vegalausum og húsnæðislausum hefur verið veittur stuðningur. Allar götur frá stofnun samtakanna hefur hugmyndafræði Verndar verið sú að samtökin skyldu aðstoða hvern þann, sem tæki út refsingu eftir dómi. Honum skyldi hjálpað yfir fyrstu hindranir svo hann gæti aftur áunnið traust samfélagsins. Þá skyldi reynt að útvega honum húsnæði og vinnu og hvetja til sjálfshjálpar. Farið var yfir mikilvægi starfseminnar, forvarnagildi og mikilvægi þess að einstaklingar sem hljóta óskilorðsbundna dóma njóti samfellu í úttekt dóma. Það hljóti alltaf að vera vilji samfélagsins að árangur sé sýnilegur af starfsemi sem þessari og einstaklingurinn komi endurhæfður út í samfélagið eftir slíka vistun. Þá hafa samtökin verið fljót til að tileinka sér ný viðmið og stuðlað að nýjum hugtökum sem koma skjólstæðingum samtakanna vel. Við þökkum ráðherra fyrir að gefa sér tíma til að fara yfir málin með samtökunum og gagnlegt samtal um starfsemi Verndar og mikilvægi fullnustunnar utan fangelsa. Það er mikilvægt fyrir samtökin að skynja þann áhuga og skilning sem ráðherra sýndi á meðan heimsókninni stóð.


Vopnaburður stóraukist meðal fanga

 

Of­beldi og vopna­b­urður meðal fanga hef­ur auk­ist mjög inn­an veggja fang­elsa lands­ins síðastliðin ár. Hafa bæði fang­ar og fanga­verðir orðið fyr­ir al­var­legu heilsutjóni. Uppi er há­vær krafa um auk­inn varn­ar­búnað meðal fanga­varða, högg- og hnífa­vesti, auk þess sem rætt hef­ur verið um aðgengi að raf­byss­um, svo­kölluðum Ta

Páll Win­kel fang­els­is­mála­stjóri seg­ir nýj­an veru­leika tek­inn við, vopn finn­ist nú reglu­lega í klef­um og sam­eig­in­leg­um rým­um fang­elsa.

„Fyr­ir nokkr­um árum var þetta nán­ast óþekkt. Mér ber fyrst og fremst skylda til að gæta ör­ygg­is míns starfs­fólks. Við höf­um mjög tak­markaðan áhuga á að vopn­ast í fang­els­un­um en þurf­um aug­ljós­lega að end­ur­skoða verklag okk­ar. Og hugs­an­lega þurf­um við að breyta regl­um hvað viðkem­ur um­gengni við til­tekna hópa, það er að segja þá sem eru að búa til heima­gerð vopn og bera á sér,“ seg­ir hann og bend­ir á að vopn­in séu oft búin til úr plexí­glers­brot­um, sag­ar­blöðum, skrúf­járn­um, skrúf­um og nögl­um. Í raun megi segja að allt sé notað, kom­ist fang­ar í íhluti.

 

„Þetta eru oft­ar en ekki vopn sem hægt er að bana mönn­um með, hið minnsta valda al­var­legu lík­ams­tjóni,“ seg­ir Páll og bend­ir á að sein­ast hafi verið ráðist á fanga­vörð fyr­ir um mánuði og átti sú árás sér stað á Litla-Hrauni. Vopn­um hef­ur þó til þessa enn ekki verið beitt gegn fanga­vörðum.

Páll seg­ir nú til skoðunar að fanga­verðir klæðist högg- og hnífa­vesti við al­menn störf. Er um að ræða varn­ar­búnað áþekk­an þeim sem lög­reglu­menn klæðast. „En þetta kall­ar á fjár­magn eins og allt annað,“ bæt­ir hann við.

Ung­ir of­beld­is­menn

Morg­un­blaðið sótti fang­elsið á Hólms­heiði heim sl. þriðju­dag í þeim til­gangi að kynna sér starfs­um­hverfi fanga­varða.

Hall­dór Val­ur Páls­son for­stöðumaður fang­els­is­ins seg­ir kyn­slóðaskipti nú eiga sér stað meðal af­brota­manna. Ung­ir ís­lensk­ir karl­menn, fædd­ir um og eft­ir árið 2000, hiki ekki við að beita grófu lík­am­legu of­beldi og grípi þá ósjald­an til vopna. „Það er meira norm í dag að bera vopn en áður. Þess­ir menn telja einnig mik­il­vægt að láta aðra vita að þeir séu alla jafna með vopn á sér.“

Þá var hóp­ur fanga staðinn að því að und­ir­búa árás á fanga­vörð með því að ætla að skvetta á hann heitri olíu í sam­eig­in­legu rými.

https://www.mbl.is/frettir/innlent/2022/11/24/vopnaburdur_storaukist_medal_fanga/

 


AA og Af­staða í fangelsum

Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
 

Allt frá stofnun Afstöðu árið 2005 hefur eitt af höfuðmarkmiðum félagsins verið að hvetja fanga til þess að taka þátt í starfi AA-samtakanna. Upp úr aldamótum voru ekki margir sem nýttu sér úrræðið og horfðum við forsvarsmenn Afstöðu upp á hvern AA-fund á fætur öðrum þar sem enginn fangi mætti. Okkur þótti mikið til þess koma að sjálfboðaliðar gerðu sér ferð í fangelsin til þess eins að aðstoða fanga við að halda sér edrú og það þrátt fyrir að dræmar undirtektir. Þegar við spurðum sjálfboðaliðana hvers vegna þeir gæfust ekki hreinlega upp svöruðu þeir því til að ef þeim tækist að halda einum fanga edrú væri það kraftaverki líkast.

Við komum á samstarfi á milli Afstöðu og AA-samtakanna sem fólst í því að efla starfið í fangelsunum. Forsvarsmenn Afstöðu mættu sjálfir á fundina og fengu til liðs við sig eins konar áhrifavalda innan fangelsanna til þess að mæta einnig. Árangurinn lét ekki á sér standa og afskaplega ánægjulegt var að sjá mætinguna aukast jafnt og þétt þar til herbergið sem AA-samtökin höfðu til umráða var troðfullt.

Á þessum tíma voru reglur í fangelsinu Litla-Hrauni á þann veg að blátt bann var lagt við því að fangar færu á milli bygginga til þess að sækja fundi og því þurftu sjálfboðaliðar AA-samtakanna að halda tvo fundi í röð. Þessu fékk Afstaða breytt til þess auka áhrifamátt fundanna enn frekar og gafst það afskaplega vel.

Undanfarin ár hafa fundir AA-samtakanna verið í sömu mynd og starfsemin með ágætum. Árið 2018 leituðust samtökin svo eftir því að fjölga fundum sínum á Litla-Hrauni úr einum í tvo og tók Afstaða þá að sjálfsögðu að sér að hafa milligöngu um að reyna ná því í gegn. Sem gekk eftir. Starfsemi AA-samtakanna varð öflugri fyrir vikið og urðu til hópar innan AA sem mönnuðu fundi í öllum fangelsum landsins. Fljótlega komu til rafrænir fundir og um tíma var svonefndur edrú-gangur í fangelsinu á Hólmsheiði þangað sem Afstaða fékk sjálfboðaliða frá AA til þess að taka þátt í daglegu starfi á borð við morgunleikfimi og eldamennsku. Það starf var rétt að slíta barnsskónum þegar heimsfaraldur reið yfir og á enn eftir að endurreisa það að fullu.

Nýverið leituðu samtökin enn á ný til Afstöðu en þau höfðu um nokkurn tíma falast eftir því að bæta enn við starfsemi sína í fangelsunum, bæta við þriðja fundinum í viku og fá að auki lengri tíma í hvert skipti í fangelsunum til þess að auka þjónustu við fangana, spjalla óformlega saman fyrir og eftir fundi og drekka saman kaffi. Fyrir tilstuðlan Afstöðu hafa AA-samtökin fengið leyfið.

Afstaða er þess fullviss að AA-starf og áfengis- og vímuefnameðferðir innan fangelsanna séu einn af lyklum endurhæfingar og stuðli að betri líðan bæði í fangelsi og þegar út í frelsið er komið. Við munum því halda áfram að tryggja að AA-starf verði alltaf hluti af fangavist á Íslandi og gera það sem við getum til að auka vægi starfseminnar og fá í gegn að þátttaka í AA-starfi verði metið að verðleikum þegar teknar eru ákvarðanir um framgang fólks í afplánun, til dæmis þegar kemur að vistun í opnu úrræði, reynslulausn og fleira í þeim dúr. Á sama tíma hvetjum við ættingja og vini fólks sem afplánar í fangelsi að gefa starfi AA-samtakanna tækifæri. Það eitt getur orðið til þess að breyta lífi þeirra til betri framtíðar.

Höfundur er formaður Afstöðu. 

 


Ástand sem er ekki boðlegt

Alvarlegt ástand ríkir innan fangelsa hér á landi vegna fjölda alvarlega geðsjúkra einstaklinga sem vistaðir eru þar.

Þetta segir Páll Winkel, fangelsismálastjóri. Hann segir Fangelsismálastofnun hafa rætt vandann árum saman fyrir daufum eyrum ráðamanna.

Sigurður Örn Hektorsson, yfirlæknir nýs geðheilbrigðisteymis fangelsa á Íslandi, benti á vandann í nýjasta tölublaði Læknablaðsins en hann segir fjölda alvarlega geðsjúkra einstaklinga í fangelsunum hafa komið að óvart. Hann telur vanta úrræði fyrir þennan hóp, fangelsi séu ekki góður staður fyrir veikt fólk.

 

Óboðlegt fyrir aðra fanga

 

Páll tekur heilshugar undir með Sigurði og segir stofnun geðheilbrigðisteymisins vera rétt skref.

„Þetta er alvarlegt ástand og óboðlegt fyrir aðra vistmenn, aðra fanga. Þetta er óboðlegt fyrir fangaverði sem eru ekki menntaðir heilbrigðisstarfsmenn en fyrst og síðast er þetta óboðlegt fyrir þá sjúklinga sem dvelja á okkar vegum en ættu með réttu að vera á viðeigandi stofnun vegna þeirra sjúkdóms,“ segir Páll sem vonast eftir að niðurstöður nýja geðheilbrigðisteymið hreyfi við málunum.

Þeir sjúklingar sem þurfi á aðstoð allan sólarhringinn fái hana. „Fangelsin eru ekki rekin þannig að boðið sé upp á heilbrigðisþjónustu allan sólarhringinn. Fangelsi eru ekki sjúkrastofnun.“

 

Tveir til átta hverju sinni

 

Aðspurður hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar séu innan veggja fangelsanna segir Páll það mismunandi eftir tímum. Þeir séu þó á bilinu tveir til átta að hverju sinni og að það hafi skapað töluverð vandamál í fangelsiskerfinu.

„Það þarf að veita mjög sérhæfa þjónustu fyrir einstaklinga sem eru í geðrofi eða sem hafa bæði verið í neyslu vímuefna og glíma þar að auki við alvarlega geðræna sjúkdóma. Við getum ekki boðið upp á þannig þjónustu í fangelsunum,“ segir Páll.

 

Ógnar öryggi starfsfólks

 

Fjögur fangelsi eru rekin á Íslandi og þar séu allskonar fangar vistaðir. „Það er erfitt að bjóða öðrum föngum upp á að vistast með einstaklingum sem eru alvarlega andlega veikir,“ segir Páll og bendir sérstaklega á veika einstaklinga sem hafa verið dæmdir fyrir alvarleg ofbeldisbrot.

„Þetta hefur ógnað öryggi starfsfólks hjá mér og fangaverðir eru hvorki menntaðir né launaðir til að takast á við þess lags áskoranir,“ segir Páll en hann er bjartsýnn á að fundin verði lausn á vandamálinu. Það liggi á því þar sem vandinn er aðkallandi.


Fangelsisvist: Refsing eða endurhæfing?

 

Fangi nokkur gerði stórt módel af Hallgrímskirkju úr grillpinnum í afplánun sinni á Hólmsheiði. Módelið hefur hann gefið Hallgrímskirkju og mun Auður Vilhjálmsdóttir, verkefnisstjóri í Fangelsinu á Hólmsheiði afhenda módelið í lok messu sunnudaginn 8. maí. Messan hefst kl. 11.

Af þessu tilefni hefur Hallgrímskirkja, í samstarfi við fangaprest Þjóðkirkjunnar, efnt til málþings að messu lokinni þar sem fjallað verður um ferðalag fanga frá afplánun til frelsis frá ýmsum sjónarhornum. Hvernig er þetta ferli í dag? Erum við á réttri leið í málefnum fanga?

Málþingið hefst kl. 12.30 í Suðursal Hallgrímskirkju og lýkur kl. 14:00.

Verið velkomin

Dagskrá málþingsins

Í fangelsi var ég. Sigrún Margrétar Óskarsdóttir, fangaprestur

Um vinnu fanga. Halldór Valur Pálsson, fangelsisstjóri.

Áskoranir í geðheilbrigðisþjónustu innan veggja fangelsa. Arndís Vilhjálmsdóttir, geðheilbrigðisteymi fangelsa.

Hvað segja fræðin? Helgi Gunnlaugsson, prófessor

Að koma aftur í samfélagið. Guðmundur Ingi Þóroddsson, formaður Afstöðu.

Stuðningur eftir afplánun. Sigríður Birna Sigvaldadóttir, verkefnastjóri félagsverkefna hjá Rauða krossinum

Umræður

Ávarp og stjórn: Sigurður Árni Þórðarson og Sigríður Hjálmarsdóttir.


Hver er munurinn á því að neyta fíkni­efna í jakka­fötum eða í neyðar­skýli

Bryndís Rós Morrison og Björk Davíðsdóttir skrifa

Umræðunni um einstaklinga sem glíma við fíknisjúkdóma hættir til að verða afar neikvæð gagnvart þeim sem um ræðir. Fyrst og fremst eru þetta einstaklingar sem eiga jafnan tilverurétt í samfélaginu líkt og aðrir. Það er samfélagslegt álitamál að einstaklingur megi ekki neyta vímuefna nema innan ákveðins ramma sem samþykktur er af samfélaginu. Einstaklingurinn sem samfélagið vill ekki hafa í garðinum hjá sér, er jafnan kallaður „þetta“. Sá aðili á ástvini, fjölskyldu, jafnvel börn og hefur jafnvel stundað nám og átt áhugamál.

Ýmissa hluta vegna þróar sá aðili með sér mjög alvarlegan fíknsjúkdóm og fjölskyldan situr eftir í heljargreipum því það er litla hjálpa að fá, bæði eru langir biðlistar og lítið af úrræðum til ásamt útbreiddri fáfræði og fordómum. Til að koma með dæmi til samanburðar, væri hægt að líkja þessum þunga vanda sem að fíknisjúkdómurinn er, við einstakling sem greinst hefur með krabbamein á lokastigi. Krabbameinið er sjáanlegt á mynd, þar af leiðandi er hægt að fá meðferð við því eins fljótt og það greinist. Einstaklingur með krabbamein fær lyfjameðferð á spítala og stuðning frá fjölskyldu og vinum, jafnvel söfnunum á Facebook. Það er samfélagslega samþykktur sjúkdómur. Hvað ef það væri hægt að taka mynd af fíknisjúkdómi? Myndu sömu mannréttindi gilda fyrir þann einstakling?

Hér í Hafnarfirði er haldið á lofti umræðu um sterkari fjárhagsstöðu í bæjarfélaginu og meiri uppbyggingu, inni í þessari uppbyggingu ætti þá að vera gert ráð fyrir hópum sem tilheyra öllum stéttum samfélagsins. Í sömu umræðu er talað um að Hafnarfjörður sé bær fólksins. Hins vegar er staðreyndin sú að biðin eftir félagslegum úrræðum lengist, ásamt því að samstarf við Laufey, nærþjónusta fíknimeðferðar sem þjónustar fólk sem glímir við bæði alvarlegan fíkni- og geðvanda er ábótavant. Reykjavíkurborg er bæði með VoR Teymi og Housing First, ásamt því að vera með öruggt skjól fyrir konur og karla sem eiga engin hús að vernda - Konukot og Gistiskýlin. Hvar er gert ráð fyrir þessum úrræðum hjá Hafnarfjarðarbæ?

Í lokaverkefni sem skrifað var af tveim nemendum við Háskóla Íslands um Neyslurými, af hverju og hvernig? kemur fram að mannréttindi eru ekki forréttindi og einstaklingar sem nota vímuefni hafa hvorki fyrirgert mannréttindum sínum né þeim rétti að lifa við bestu mögulegu heilsu miðað við aðstæður. Það eru ekki forréttindi að vera til, fá húsnæði og mat, það eru mannréttindi. Fólk með fíknisjúkdóm virðist þurfa að berjast fyrir því að vera til dag frá degi. Einstaklingar með fíknisjúkdóma eru oft með andlegt mein sem þeir deyfa með vímugjöfum. Ætlum við sem samfélag að neita þeim um lágmarks sjúkraþjónustu, húsaskjól og hlýju? Myndir þú sem einstaklingur neita krabbameinssjúklingi um sömu þjónustu og útskúfa hann algjörlega úr venjulegu samfélagi líkt og ef um einstakling með fíknisjúkdóm væri að ræða?

Þegar litið er yfir kosningaloforð flokka í Hafnarfjarðarbæ, þá er sorglegt að sjá að málefni jaðarsetts fólks eru ekki ofarlega á baugi. Einstaklingurinn skiptir okkur Vinstri Græn máli. Við viljum ganga lengra í félags- og velferðarmálum og sýna fram á það að þó svo andleg veikindi hrjái einstakling að þá getum við sem samfélag hjálpað honum að standa aftur upp.

Bryndís Rós Morrison er í stjórn SÁÁ og skipar 5.sæti á lista VG Hafnarfirði og Björk Davíðsdóttir er fangavörður og skipar 12.sæti á lista VG í Hafnarfirði.


Heimsókn í Batahús

Framkvæmdastjóri Verndar Þráinn Farestveit ásamt einum stjórnarmanni samtakanna Guðrúnu Þorgerði Ágústsdóttir höfðu mælt sér mót við forstöðumann Batahúss Agnar Bragason og Jón Ólafsson. Áfangaheimilið stendur við Ránargötu 11 en forstöðumaður heimilisins segir að markmiðið sé að hjálpa fyrrverandi dómþolum að aðlagast samfélaginu á ný og koma í veg fyrir endurtekin afbrot. Búsetu í Batahúsi er ætlað að hjálpa þeim þar búa að afla sér fræðslu/menntunar til að auðvelda þeim aftur innkomu á vinnumarkað. Átta herbergi og stúdíóíbúð í og við Batahús eru mjög snyrtileg og mikill áhugi fyrir velferð og stöðu þeirra sem þar búa. Agnar forstöðumaður Batahússins segir að tilgangurinn sé að bjóða fyrrverandi dómþolum upp á húsaskjól og stuðning. Þar verður þeim einnig boðið upp á aðstoð til að vinna gegn fíknivanda og endurteknum afbrotum. Einnig er þar í boði hugleiðsla, bataganga, núvitund og „svett“ sem eru nokkur af þeim lykil atriðum sem nefnd voru í þessu létta spjalli sem við áttum við þá félaga. Batahús er einstaklingsmiðað bataúrræði við enda afplánunar þar sem einstaklingum er boðin heimilisaðstaða til allt að tveggja ára eða eftir atvikum til skemmri tíma segir Agnar. Unnið er með einstaklingum á jafningjagrundvelli út frá hugmyndum um áfallamiðaða nálgun. Eitt af megin markmiðum Batahúss er að skapa aðstæður þannig að einstaklingur geti beint sjónum sínum frá neyslu og afbrotum að sjálfsstyrkingu, vinnu, námi og samfélagslegri virkni. Aðstæður eru skapaðar með virðingu og kærleika að leiðarljósi. Félagið Bati sem stendur að baki Batahúss eru frjáls félagasamtök. Stofnun Batahússins byggir á skýrslu sem starfshópur á vegum félagsmálaráðherra skilaði árið 2019. Þar var talin þörf á frekari úrræðum fyrir dómþola eftir að afplánun lýkur. Agnar segir að með Batahúsinu sé fyrst og fremst verið að skapa jarðveg sem notendur verða sjálfir að rækta. Vernd fangahjálp og Batahús ræddu um mikilvægi þess að samþætting ólíkra kerfa væri komið á í ljósi reynslunnar og nauðsynlegt væri að fá alla að sama borði til þess að skapa grunn að frekari endurhæfingu dómþola. Þess ber að geta að eitt af áfangaheimilum Verndar var um árabil rekið að Ránargötu 10 sem er húsið sem stendur beint á móti Batahúsi.


Fyrri áfallasaga rauður þráður hjá föngum

Arndís Vilhjálmsdóttir geðhjúkrunarfræðingur í geðteymi fangelsa gerði viðtalsrannsókn á íslenskum kvenföngum. Þar kom fram að allar konurnar höfðu orðið fyrir alvarlegum áföllum sem leiddi þær út í vímuefnavanda og neyslutengd afbrot. Svipaðar niðurstöður hafa komið fram í erlendum rannsóknum. 

Alvarleg áföll sem leiddu til vímuefnavanda og neyslutengdra afbrota er rauður þráður í reynslu íslenskra kvenfanga samkvæmt nýrri íslenskri rannsókn. Geðhjúkrunarfræðingur segir það koma heim og saman við sambærilegar rannsóknir erlendis.„Sífellt fleiri erlendar rannsóknir sýna að áföll geta leitt til afbrotahegðunar og jafnvel fangelsisvistar síðar meir á ævinni. Það er mikilvægt  að samfélagið sé meðvitað um þessi tengsl,“ segir  Arndís Vilhjálmsdóttir geðhjúkrunarfræðingur í geðteymi fangelsa. Arndís gerði nýlega rannsókn þar sem hún ræddi við níu íslenska kvenfanga um reynslu þeirra. Niðurstöðurnar koma heim og saman við það sem hún hafði áður kynnt sér um þessi mál. „Í þeim viðtölum sem ég tók kom fram að margar konurnar höfðu orðið fyrir  kynferðislegu ofbeldi eða vanrækslu heima hjá sér í æsku. Margar höfðu verið í barnaverndarúrræðum sem börn og verið á meðferðarheimilinum. Það rýmar við erlendar rannsóknir sem hafa verið gerðar á karl-og kvenföngum en í þeim kemur áberandi áfallasaga yfirleitt fram,“ segir Arndís. Arndís segir að konurnar hafi svo lýst því hvernig þær leiddust út í vímuefnaneyslu-og vanda  sem bjargráð til að flýja eða lifa af erfiðar aðstæður og eða minningar.„Það er þekkt að áföll í æsku geta valdið því að fólk leitar í vímuefni til að sefa þessa vanlíðan og síðan leiðir neyslan af sér afbrot til að fjármagna neysluna. Þetta átti við allar konurnar sem ég ræddi við,þær voru allar inni vegna neyslutengdra brota,“ segir hún. Hún segir að flestar konurnar hafi farið í vímuefnameðferðir en fundist vanta að þar væri unnið úr áföllunum. Úrvinnsla áfalla væri forsenda þess að ná bata.„Ég vona að við séum sem samfélag að komast á þann stað að það verði hægt að grípa fyrr inn í og skoða þessa tengingu milli áfalla og slíkra vandamála síðar á ævinni,“ segir hún. Arndís leggur jafnframt áherslu á að það sé alls ekki sama sem merki milli áfalla og afbrotahegðunar heldur aðeins að ómeðhöndluð áföll geti aukið líkur á afbrotahegðun og fangelsisvist síðar meir.

Berghildur Erla Bernharðsdóttir 

 


Fjölskylduleyfi

Tekið hefur verið mikilvægt skref í fullnustu dóma utan fangelsa en fangelsismálastofnun hefur ákveðið að heimila þeim sem dvelja á Vernd að sækja um fjölskylduleyfi. Eru þessar breytingar gerðar í samstarfi við Vernd og gildir slíkt leyfi eingöngu fyrir þá dómþola sem í fangelsi höfðu áunnið sér þann rétt. Ekki er mögulegt að ávinna sér slíkan rétt eftir að dvöl er hafin á Vernd.

Þrátt fyrir að nafnið gefi það til kynna að eingöngu fjölskyldufólk fá slík leyfi er það ekki þannig, allir sem uppfylla slík skilyrði geta sótt um. Samkvæmt 59. gr. fullnustulaga sem fjallar um reglubundin dags- og fjölskylduleyfi en í 3. mgr. segir „Nú hafa fanga verið veitt dagsleyfi á samfelldu tveggja ára tímabili og hann staðist skilyrði þeirra og er þá heimilt að veita honum allt að 48 klukkustunda fjölskylduleyfi ef slíkt telst gagnlegt sem þáttur í refsifullnustu eða til að búa fanga undir að ljúka afplánun. Slíkt leyfi skal að jafnaði vera frá kl. 12 á hádegi til kl. 12 á hádegi“ í umsókn þar sem dómþoli óskar eftir slíku leyfi þarf dómþoli upplýsa því hvernig hann hyggst verja leyfinu, hvern hann hyggst heimsækja og hvar hann mun dveljast.

Áður en leyfi er veitt er heimilt að leita staðfestingar hjá viðkomandi á því að af heimsókn geti orðið. Fjölskylduleyfi mega vera mest fjögur á ári og þurfa 90 dagar að líða milli slíkra leyfa. Vernd telur að þetta skref sé mikilvægt í því að styðja við og aðstoða dómþola við það að aðlagast samfélaginu að nýju eftir langvarandi dvöl í fangelsi, jafnvel áratug hjá þeim sem lengst dvelja. Endurhæfing þeirra sem dvelja á Vernd er mikilvæg ekki síst í því ljósi að dvöl þeirra á Vernd getur varað í allt að 18 mánuði. Vernd fagnar þessum breytingum og samtökin eru þess full viss að einstaklingar sem fá slík leyfi munu standa sig.

 


Neyðarskýli

Starfsmaður Verndar fór í heimsókn í Neyðarskýlið Grandagarði 1a og fékk frábæra móttöku af starfsmanni neyðarskýlisins að Grandagarði en þar tók móti mér Írisi Ósk Ólafsdóttir teymisstjóri sem þekkir vel til starfsemi Verndar. Margir af gestum neyðarskýlanna eru fyrrverandi skjólstæðingar Verndar og vakti það áhuga okkar á að kynna okkur starfsemina betur. Þá hefur Vernd verið í góðu samstarfi við VoR-teymi Reykjavíkurborgar sem einnig hefur góða tengingu við Vernd og þá sem sækja sér þjónustu í Neyðarskýlin. Það var gott að sjá hversu vel er haldið utan um þá sem þjónustuna sækja og metnaður lagður í að öllum líði sem best. Húsnæðið er vel búið húsgögnum og aðstöðu til þess að mæta þörfum þeirra sem þangað koma.

Í Reykjavík eru þrjú neyðarskýli fyrir heimilislaust fólk. Þau eru opin alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag. Boðið er upp á kvöldverð og morgunmat auk stuðnings og þjónustu frá VoR-teymi og starfsfólki neyðarskýlanna. Ákveðinn fjöldi gistiplássa er í hverju neyðarskýli en engum er vísað frá.

 

Neyðarskýlið Grandagarði 1a, sem var opnað þann 13. nóvember 2019, er fyrir yngri heimilislausa karlmenn. Þar eru 15 gistipláss og er neyðarskýlið opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00. Gestum neyðarskýlisins er boðið upp á húsaskjól, hvíld, hreinlæti, næringarríkan mat og fatnað. Einnig er boðið upp á nálaskiptiþjónustu og fræðslu fyrir þá sem það vilja. Hlutverk neyðarskýlisins er að veita heimilislausum karlmönnum með miklar og flóknar þjónustuþarfir tímabundna dvöl og aðstoð til að eiga sjálfstætt og innihaldsríkt líf. Markmiðiðið er að mæta þörfum dvalargesta á heildstæðan og einstaklingsmiðaðan hátt. Hugmyndafræði skaðaminnkunar er höfð að leiðarljósi í þjónustu við þá gesti sem dvelja í neyðarskýlinu. Markmið skaðaminnkandi inngripa er að aðstoða fólk við að halda lífi, að koma í veg fyrir óafturkræfan skaða, að viðhalda heilsu og að auka lífsgæði og heilsufar.

 

Neyðarskýlið Grandagarði | Reykjavik

  • Neyðarskýlið við Grandagarð er fyrir yngri heimilislausa karlmenn.
  • Við Grandagarð eru 15 gistipláss.
  • Neyðarskýlið er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.

 

Gistiskýlið Lindargötu | Reykjavik

  • Gistiskýlið við Lindargötu er fyrir heimilislausa karlmenn.
  • Á Lindargötu eru 25 gistipláss.
  • Gistiskýlið er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.
  • Boðið er upp á kvöldhressingu og morgunmat.

 

Konukot | Reykjavik

  • Fyrir heimilislausar konur.
  • Í Konukoti eru 12 gistipláss.
  • Konukot er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.

Þráinn Farestveit