Málefni fanga hafa verið mörgum hugleikin undanfarið. Án efa hefur sjónvarpsþáttaröðin Fangar haft þar áhrif á og fengið menn til velta vöngum yfir lífinu innan veggja fangelsismúranna. Einkum stöðu kvenfanga. Fyrr í vikunni var sérstök umræða á alþingi um stöðu fanga. Sjónarmiðin sem þar voru sett fram báru öll með sér mikinn velvilja í garð fanga og samhug. Að sama skapi örlaði á tortryggni í garð fangelsa sem slíkra þótt einungis einn þingmaður hafi viðrað þá skoðun að fangelsisvist væri beinlínis gamaldags og úrelt fyrirbæri. Þeir þingmenn sem til máls tóku lögðu hins vegar áherslu á að markmiðið með fangelsisvist ætti að vera betrun fremur en eitthvað annað. Frá mínum bæjardyrum séð var það ánægjulegt. Ekki síst vegna þess að undanfarin ár hefur gjarnan gætt undarlegrar refsigleði í almennri umræðu um einstök dómsmál. Jafnvel úr ræðustól al- þingis. Á það ber þó að líta að tilgangur refsinga er margþættur. Refsingu er ætlað að vera hegning fyrir brot um leið og henni er ætlað að vera öðrum víti til varnaðar og vera þannig forvörn gegn brotum almennt. Refsingu er líka ætlað að sporna gegn áframhaldandi brotum hins dæmda. Fangar eru auðvitað ekki einsleitur hópur og forsögur fangelsisvistar eru margvíslegar. Þó er það mál manna sem helst þekkja til að meirihluti fanga glími við slíkan vanda, heilsufars- og/eða félagslega, að markmið refsingar um að ná hinum dæmda af refilstigum náist illa nema með því að ráðast að rótum hans. Þar gegnir betrunarþáttur refsingar lykilhlutverki. Ný lög um fullnustu refsinga voru samþykkt á síðasta ári. Í þeim er í fyrsta sinn kveðið með skýrum hætti á um að markmiðið með fullnustu refsing sé öðru fremur að undirbúa dómþola fyrir virka þátttöku í samfélaginu. „Farsæl betrun“ er þannig lögum samkvæmt eitt meginmarkmið fullnustu refsinga. Með það að leiðarljósi voru því jafnframt rýmkaðar reglur um fullnustu refsinga utan fangelsis, svo sem með samfélagsþjónustu eða með rafrænu eftirliti. Því skal þó haldið til haga að frjáls félagasamtök hafa í nokkra áratugi gegnt lykilhlutverki við fullnustu refsinga. Þannig hafa fangelsismálayfirvöld átt gott samstarf við áfangaheimilið Vernd um vistun fanga sem eru að ljúka afplánun. Vægi Verndar mun ekki minnka nú þegar sjónum er í ríkara mæli beint að fullnustu dóma utan fangelsis. Það er þó ekki raunhæft að vænta þess að allir fangar eigi þess kost að afplána meirihluta dóms utan fangelsis. Þeir sem eftir sitja inni eru hins vegar jafnvel í brýnni þörf fyrir „farsæla betrun“ en hinir. Það er rétt að stefna að því að búa enn betur að þeim.

Sigríður Á. Andersen dómsmálaráðherra

MBl

Fangelsisvist

Örorku- og ellilífeyrisþegar 

Afpláni lífeyrisþegi refsingu í fangelsi eða kemur sér viljandi undan því að afplána refsingu falla niður allar greiðslur TR til hans.

Sæti lífeyrisþegi gæsluvarðhaldi eða sé hann á annan hátt úrskurðaður til dvalar á stofnun  falla niður allar greiðslur TR til hans eftir fjögurra mánaða samfellt gæsluvarðhald eða dvöl. Þegar bætur hafa verið felldar niður er heimilt að greiða ráðstöfunarfé í samræmi við 8. mgr. 48. gr. Verði lífeyrisþegi ekki dæmdur til fangelsisvistar í kjölfar gæsluvarðhalds skulu bætur til hans greiddar fyrir það tímabil þegar gæsluvarðhaldsvist stóð yfir.

Lífeyrisþegar sem falla af bótum vegna fangelsisvistar geta ekki sótt um framlengingu bóta.

Heimilt er  að sækja um ráðstöfunarfé hjá Tryggingastofnun . Ítarlegur rökstuðningur þarf að fylgja umsókn ásamt greiðslukvittunum sem staðfesta útgjöld.

Fangi sem fær að ljúka afplánun á áfangaheimili, t.d. Vernd eða með rafrænu eftirliti fær bætur sínar í gang aftur svo framarlega að réttur sé enn til staðar. Brjóti fangi sem er á áfangaheimili eða í rafrænu eftirliti af sér og fer aftur í fangelsi falla bætur niður frá fyrsta degi næsta mánaðar.

Hafi lífeyrisþegi verið meðlagsskyldur og TR hefur ráðstafað barnalífeyri upp í meðlag þá heldur sú ráðstöfun áfram svo lengi að réttur sé enn til  staðar.

Endurhæfingarlífeyrisþegar 
Endurhæfingarlífeyrisþegar sem dæmdir eru til fangelsisvistar falla strax af bótum frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir að afplánun hefst. Endurhæfingarlífeyrir fer ekki í gang aftur þó svo fangi fái að ljúka afplánun á áfangaheimili, t.d. Vernd, með rafrænu eftirliti eða þegar afplánun lýkur. Til að fá endurhæfingarlífeyri aftur að lokinni afplánun þarf að sækja um að nýju.

Endurhæfingarlífeyrisþegar geta hvorki sótt um framlengingu bóta né vasapeninga.

Örorkustyrksþegar 
Örorkustyrksþegar sem dæmdir eru til fangelsisvistar halda greiðslum í 120 daga eftir að afplánun hefst. Eftir 120 daga samfellda fangelsisvist falla bætur niður frá fyrsta degi næsta mánaðar.

Örorkustyrksþegar geta hvorki sótt um framlengingu bóta né vasapeninga.

Fangi sem fær að ljúka afplánun á áfangaheimili, t.d. Vernd, með rafrænu eftirliti eða þegar afplánun lýkur fær örorkustyrk sinn í gang aftur svo framarlega að réttur sé enn til staðar. Brjóti fangi af sér og fer aftur í fangelsi falla bætur niður frá fyrsta degi næsta mánaðar.

Aðrar upplýsingar 
Heimilt er að greiða maka einstaklings sem sætir gæsluvarðhaldi eða er í fangelsi barnalífeyri með börnum hans svo framarlega að vistin hafi varað í a.m.k. þrjá mánuði.

Fang­els­is­mála­stofn­un hef­ur opnað Face­book-síðu og í fyrstu færslu henn­ar er greint frá þeim marg­vís­legu störf­um sem fang­arn­ir á Litla-Hrauni sinna.

Þar eru seldir bekkir og garðborð sem prýða rjóður viða um land. Einnig er hægt að panta númerplötu sérmerkta.

Sjá hér : http://www.fangelsi.is/fangelsi-rikisins/fangelsid-litla-hrauni/

Á meðal þeirra starfa eru að skera út og mála jóla­sveina, jóla­tré og jóla­sokka.

Hægt er að skoða verk­efni fang­anna sem starfa í tré­smiðju Litla-Hrauns í mynda­al­búmi Fang­els­is­mála­stofn­un­ar á Face­book.

Sjá hér : https://www.facebook.com/fangelsismalastofnun/?fref=ts

Í færsl­unni er einnig greint frá því að ný heimasíða stofn­un­ar­inn­ar verður opnuð á næst­unni. Þar verður m.a. boðið upp á vef­versl­un með vör­ur fanga.

Fangar á Litla-Hrauni starfa við hin ýmsu verkefni meðan á afplánun stendur. Síðustu verkefni fanga í trésmiðju fólust í að skera út og mála jólasveina, jólatré, jólasokka og margt fleira. Fleiri skemmtileg verkefni úr trésmiðju Litla-Hrauns er hægt að sjá í myndaalbúmi okkar hér á Facebook „Handverk fanga á Litla-Hrauni“. Á næstunni verður ný heimasíða Fangelsismálastofnunar sett af stað þar sem m.a. verður boðið upp á vefverslun með vörur fanga. Fram til þess geta áhugasamir fengið upplýsingar um vörur og verð í gegnum netfangið

This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..

Þráinn Farestveit

Geir Gunnarsson, Margrét Frímannsdóttir og Þráinn Farestveit vita ýmislegt um hvernig fangelsisrefsingar fara með fólk. Enginn Íslendingur hefur afplánað lengri dóm en Geir sem sat í sautján ár í öryggisfangelsi í Bandaríkjunum. Margrét er nýhætt sem forstöðumaður á Litla-Hrauni eftir áralangt starf en Þráinn stýrir áfangaheimilinu Vernd, þar sem tæplega helmingur íslenskra fanga lýkur afplánun

 Þráinn Farestveit og Margrét Frímansdóttir

 sjá. http://www.frettatiminn.is/19261-2/

Framkvæmdastjóri og forstöðumaður Verndar fóru á fund félags- og húsnæðismálaráðherra Eyglóar Harðardóttur í dag 18. nóvember. Á fundinum var farið yfir málefni Verndar og ráðherra kynnt stefna félagasamtakanna, saga og framtíðarsýn. Einnig var farið yfir rekstrarfyrirkomulag Verndar og framtíðarhorfur. Ráðherra fór yfir möguleika vistmanna Verndar að sækja um bætur vegna búsetu en ný lög taka gildi um áramót sem gera ráð fyrir því að einstaklingar sem búa á áfangaheimilum geti sótt um húsnæðisbætur eða húsaleigubætur. Eygló Harðardótt­ir vel­ferðarráðherra segir lögin hafi það meg­in­ mark­mið að lækka hús­næðis­kostnað efnam­inni leigj­enda með greiðslu hús­næðis­bóta einnig að því sé ætlað að verða liður í því að jafna hús­næðisstuðning hins op­in­bera við ólík bú­setu­form og stuðla þannig að því að lands­menn hafi raun­veru­legt val um bú­setu­form. 

Heimilismenn Verndar hafa hingað til þurft að reiða sig á styrki eða stuðning frá því sveitafélagi sem þeir eru skráðir hjá. Úrræði Verndar hefur verið meira og minna fullt síðustu ár og úrræðið fyllilega staðið undir þeim kröfum sem gerðar eru um búsetúrræði. 

Vernd hefur nú starfað í rúmlega 50 ár þar sem vegalausum og húsnæðislausum hefur verið veittur stuðningur. Ríkar kröfur eru gerðar til endurhæfingar og aðlögunar þeirra sem þar búa. Einnig hefur Vernd gert ríkari kröfur um starfsendurhæfingu þeirra sem ekki geta sinnt hefðbundnum störfum.

Þráinn Farestveit

Knut Storberget, þingmaður norska Verkamannaflokksins og fyrrverandi dómsmálaráðherra Noregs, verður frummælandi á málfundi Samfylkingar og Pírata, um betrunarmál, föstudaginn 29. janúar, kl. 13-15 í Norræna húsinu. 

Norsk stjórnvöld fóru í gagngera endurskoðun á fangelsiskerfi sínu á árunum 2007-2008, í dómsmálaráðherratíð Knut Storberget og hefur betrunarkerfi Norðmanna vakið heimsathygli á undanförnum árum. Fjallað hefur verið um norsku fangelsin Bastoy og Halden í virtum fjölmiðlum víða um heim, meðal annars á CNN, í New York Times og Guardian. 

Í Noregi er endurkomutíðni í fangelsi mjög lág. Betrunarstefna sú sem Norðmenn hófu að innleiða fyrir tæpum áratug lofar mjög góðu. Þar eru markmið afplánunar skýr en afplánun á að vísa fram á veginn og tryggja farsæla endurkomu út í samfélagið. Menntun, starfsþjálfun og vímuefnameðferðir eru mikilvægir þættir í þessu ferli og Norðmenn njóta einnig sérstöðu vegna áherslu þeirra á opin fangelsi fremur en lokuð öryggisfangelsi. Hlutfall þeirra sem afplána í opnum fangelsum er mun hærra í Noregi en hér á landi. „Út í lífið“ prógram Norðmanna tekur svo við þegar afplánun lýkur. Með „Út í lífið“ tengja Norðmenn sveitarfélögin og frjáls félagasamtök inn í ferlið með það að marki að fangar hafi öruggt húsaskjól og eitthvað að hverfa að þegar afplánun líkur. 

Nú þegar frumvarp til nýrra laga um fullnustu refsinga er til umræðu á Alþingi er tilvalið að spyrja hvernig nýja stefnan gangi hjá Norðmönnum og hvað við hér á Íslandi getum lært af þeim. 

Afstaða, fé­lag fanga, hef­ur opnað vef­inn dom­a­reikn­ir.is sem sagður er „senni­lega mesta fram­fara­skref sem litið hef­ur dags­ins ljós varðandi upp­lýs­inga­gjöf um fram­gang í fanga­vist“. Til­gang­ur vefs­ins er að gera niður­stöðu dóma aðgengi­lega og skilj­an­lega, að því er fram kem­ur í til­kynn­ingu frá Af­stöðu.

„Með nýja vefn­um geta fang­ar, aðstand­end­ur, fanga­verðir, lög­menn, frétta­menn og al­menn­ing­ur kynnt sér hvernig fram­gang­ur fanga­vist­ar er, að gefn­um for­send­um, og fengið þannig fram upp­lýs­ing­ar um dag­setn­ing­ar og þau úrræði sem í boði eru skv. nú­gild­andi lög­um og regl­um,“ seg­ir í til­kynn­ing­unni.

Þar seg­ir einnig að oft virðist uppi mis­skiln­ing­ur um hvernig niðurstaða dóma er í fram­kvæmd, enda ekki á hendi dómsvalds­ins að út­færa dóma held­ur fram­kvæmda­valds­ins.

„Þó það sé hlut­verk dóm­stóla að kveða upp dóma flæk­ir það oft niður­stöðurn­ar að Fang­els­is­mála­stofn­un skuli síðan falið að út­færa dóm­ana og taka ákv­arðanir um hvernig skuli fulln­usta dóma. Dóm­a­reikn­in­um er ætlað að varpa ljósi á hvernig rétt­ar­kerfið virk­ar í raun, því út­koma dóma hef­ur að mörgu leyti verið hul­in þeim sem ekki hafa djúpt inn­sæi í ís­lenskt rétt­ar­kerfi - sem er þó svo mik­il­vægt fyr­ir rétt­ar­ríkið; að öll­um sé kunn­ugt um hvaða regl­ur þar ríkja og þær séu öll­um skilj­an­leg­ar, þar með talið dóma­fram­kvæmd.
 
Afstaða hef­ur jafn­framt, í sam­vinnu við lög­menn með sérþekk­ingu á saka­mála­rétti, sett sam­an upp­lýs­ing­ar um rétt­ar­kerfið og þau tak­mörkuðu dómsúr­ræði sem dóm­stól­ar hér á landi hafa úr að velja þegar dæmt er í mál­um. Dóm­stól­ar í Skandi­nav­íu hafa úr mun fleiri úrræðum að velja en ís­lensk­ir dóm­stól­ar og geta þannig t.d. ákveðið að afplán­un skuli fara fram und­ir ra­f­rænu eft­ir­liti (með s.k. ökkla­bönd­um), að dómþoli skuli gang­ast und­ir meðferðarú­ræði vegna ölv­unar­akst­urs og ann­ars kon­ar úrræði sem tryggja að afplán­un dóms hefst strax við upp­kvaðningu dóms. Þannig er or­sök og af­leiðing brots sett í sam­hengi, afplán­un hefst án tafa og fer fram í nærum­hverfi dómþol­ans.“

Nemendur í afbrotafræði við Háskólan í Reykjavík heimsóttu fangahjálpina Vernd í dag. Þráinn Bj. Farestveit framkvæmdastjóri og Hreinn Hákonarson fangaprestur tóku á móti nemendum og fræddu þá um hlutverk og tilgang þessa fullnustuúrræðis, sem er mikilvægur liður í aðlögun fanga að samfélaginu á ný. Tilgangur heimsóknarinnar var upplýsa og miðla fræðsla um úrræði Verndar.  Farið var yfir sögu Verndar og hugmyndafræði. Nemendurnir voru áhugasamir um stöðu Verndar og þeirra sem sækja um vistun í úrræði Verndar. Margt bar á góma meðal annars hvað væri til ráða og spurningar um það hvað helst einkenni þann stóra hóp sem kemur í gegnum úrræðið. Þá var heimili Verndar skoðað.

Menningarstefna í fangelsum

Menning er af ýmsum toga og alls ekki einsleit. Þar kennir margra grasa og það sem einn sér sem illgresi og kallar jafnvel ómenningu getur annar séð sem fagra jurt og sett á stall hámenningar. Menning er nefnilega afstætt fyrirbæri í mannlífinu. Og manneskjur hafa ríka tilhneigingu til að flokka eitt og annað til þess meðal annars að marka sjálfum sér sess í tilverunni.

Kannski er menning ekki það fyrsta sem mönnum dettur í hug þegar þeir leiða hugann að fangelsi. Í það minnsta ekki sú menning sem alla jafna telst vera göfgandi og uppbyggileg og er eftirsóknarverð í sjálfu sér. Eitthvað sem enginn vill láta fram hjá sér fara jafnvel þótt það kosti eitthvert fé og telur sálarbætandi að njóta. Ýmist einn með sjálfum sér eða með öðrum. Menning hversdagslegs fólks.Allt atferli mannskepnunnar elur af sér menningu og mótar hana. Hvort heldur það nú er verklegt starf eða andleg iðja. Ekki skiptir máli hvort það er stöðumælavörðurinn, menntamaðurinn, fanginn eða bóndakonan sem á í hlut. Öll skilja þau eftir sig fótspor og hafa einhverja sögu að segja sem er hluti menningar. Þau spor geta verið djúp og farsæl, fyllt kærleika og elsku; grunn og hikandi, sár og meiðandi. Sum hver tekin óafvitandi. Allt fótspor fólks í undarlegum heimi.Menning felst í samskiptum við annað fólk og tengslum við umhverfi og náttúru.

Frásögn er með elstu menningarlegu fyrirbærum mannkynsins. Að segja frá því sem á dagana hefur drifið – og það sem hæst hefur borið í lífi hvers og eins. Það er frásögn einstaklingsins, upplifun hans; sumt af því eru hreinar og beinar staðreyndir, annað staðreyndir í listrænum búningi, ofnar inn í skynjun og tilfinningar. Enn annað er uppspuni og hitt ímyndun. Allt fléttast saman í frásögn sem er hluti af sjálfi einstaklingsins. Hver manneskja ber í sér ákveðna menningu eða spor menningar af ýmsu tagi. Margir fangar segja til dæmis sögu með húðflúri sínu – örfáir hlutar hennar og oft þeir dýrmætustu eru skráðir á líkamann því fanginn vill geyma hana. Hann veit að engin yfirvöld taka líkamann af honum þó að þau geti svipt hann ýmsu öðru af gefnum tilefnum.

Stundum þarf að styðja við bakið á menningunni og sérstaklega á þeim stöðum þar sem fólk dvelst tímabundið af ýmsum ástæðum hvort heldur í fangelsi eða sjúkrahúsi. Margir listamenn hafa til dæmis gengið þar fram fyrir skjöldu og leikið og sungið fyrir fanga við ýmis tímamót. Það er ávallt þakkarefni og fangar taka slíkum menningarheimsóknum vel. Hins vegar þyrfti slík menningarstarfsemi að vera markvissari og bundin í dagskrá fangelsa. Hvað um að standa fyrir einum menningarviðburði í mánuði? Tónlist, myndlist eða ritlist. Það er til dæmis undravert að listaverk skuli ekki hanga uppi í öllum fangelsisdeildum og höggmyndir prýða fangelsisgarða. Í mörgum stofnunum ríkisins eru málverk á veggjum sem ríkið á og lánar eða leigir stofnunum til að prýða þær og vekja upp menningarlegar tilfinn­ingar og umræður. Og ríkið á urmul af listaverkum sem geymd eru hér og þar. Það er sérstaklega ánægjulegt að listaverk skuli vera að finna í Hólmsheiðarfangelsinu en þar hafa nokkur flugmynstur fugla verið fræst í veggi. Stundum eru ágætir listmálarar í hópi fanga og þeir hafa oft lánað verk sín til að lífga upp á fangahúsin.

Það er vaskur hópur karla og kvenna sem starfar innan fangelsa landsins. Störfin þar eru hvert öðru mikilvægara – því má ekki gleyma. Fangelsi eru viðkvæmir vinnustaðir þar sem starfsmenn eru í daglegum samskiptum við fólk sem orðið hefur fótaskortur í lífinu með margvíslegum hætti; sumir fangar kljást auk þess við ýmsan vanda af heilsufars- og félagslegum toga. Fólkið, fangarnir, er komið í aðstæður sem eru afar framandi venjulegu lífi. Það sem fangar finna mest fyrir í fyrstu eru hvers kyns skorður og hindranir sem draga úr almennum lífsgæðum. Gæði lífsins innan fangelsis eru rýr í roði miðað við frelsið sem býr utan múrsins. Það eitt og sér ásamt mörgu öðru hefur áhrif á fangana sem manneskjur. Þeir skoða líf sitt og gjörðir og takast á við ástæðu þess að vera komnir skyndilega bak við lás og slá – það geta hvort tveggja verið einfaldar ástæður sem og flóknar. En aðstæður þeirra eru mjög oft brenndar marki sárinda og kvíða.

Þetta er fangelsi. Stofnanir sem ríkið á og rekur.

Fangaverðir gegna mikilvægum störfum í þessum stofnunum hins opinbera. Störf þeirra fara ekki hátt en eru ábyrgðarmikil og vandasöm. Jafnframt geta þau verið býsna erfið á stundum. Ekki svo að skilja að beita þurfi oft líkamskröftum á vettvangi hversdagsins heldur eru samskipti innan þessa fyrirbæris mannlegs lífs sem heitir fangelsi, á köflum flókin og gera býsna miklar kröfur um innsæi í viðkvæmar aðstæður, skilning, fordómaleysi og væntumþykju en samtímis festu og ákveðni. Þolinmæði er sömuleiðis bráðnauðsynlegur eiginleiki. Fangaverðir sem búa ekki yfir slíkum kostum staldra ekki lengi við í starfi. Margir fangaverðir hafa sýnt einstaka samskiptahæfni og gert líf fanga bærilegra en ella. Þeir hafa eytt mörgum stundum í viðtöl við fanga þegar allir heimsins sérfræðingar eru víðs fjarri (með fullri virðingu fyrir þeim) og linað hugarkvalir þeirra og hvatt þá til betra lífs. Sú þjónusta hefur verið unnin í hljóði og kannski til fárra fiska metin. Margir fangar hafa látið þau orð falla að sumir fangaverðir hafi beinlínis bjargað lífi þeirra. Fangelsi með slíka fangaverði er betri staður en ella og mannbætandi.

Eftirfarandi grein, sem fer hér á eftir í íslenskri þýðingu, er eftir Nora Volkow, forstjóra bandarísku alríkisstofnunarinnar NIDA, National Institute on Drug Abuse, og birtist áheimasíðu hennar þann 31. mars sl og samdægurs á vef Huffington Post.

„Aðeins um 10% þeirra 21 milljóna Bandaríkjamanna, sem talið er að þurfi aðstoð vegna áfengis- eða vímuefnafíknar, eiga kost á einhverri meðferð og stór hluti þeirrar meðferðar sem býðst stenst ekki kröfur um að veitt þjónusta sé byggð á rannsóknum og gagnreyndri þekkingu. Það eru margar ástæður fyrir þessari meðferðargjá sem tengdar eru eru kerfislægum þáttum og viðhorfum, þar á meðal fordómum, og það eru þröskuldar innan stofnana sem koma í veg fyrir að meðferð sé boðin fram og að fjármagn til að kosta meðferð vegna fíknsjúkdómum sé fyrir hendi. Önnur hindrun er sú staðreynd að þar til nú hafa fíknlækningar ekki verið viðurkennd grein sem læknar geta sérhæft sig í ¬– sú staðreynd hefur haft mikil áhrif á það hversu mikla og hversu góða menntun læknanemar hafa fengið og þau tækifæri sem unglæknum í starfsþjálfun býðst til að aðstoða sjúklinga sem fást við fíknsjúkdóma.